پیمان آي ان اف در حال احتضار؛ سبب چيست مقصر کيست ؟ 

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا و سيما، اقدام دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا در اعلام خروج از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد (آی ان اف) و تعلیق اجرای آن از سوی آمریکا از 13 بهمن 1397( 2 فوریه 2108) جهان را با چالشي  بزرگ یعنی تلاش آمریکا برای خروج از پیمان های کنترل تسلیحات مواجه کرده است.بهانه این اقدام آمریکا،  نقض مفاد این پیمان از سوي روسیه با عملیاتی کردن یک موشک کروز جدید بوده است. ادامه این روند از سوی واشنگتن نه فقط باعث گسترش تسلیحات ممنوعه طبق این پیمان و در نتیجه بروز مسابقه تسلیحاتی جدید در سطح بین المللی خواهد شد ، بلکه ثبات و امنیت جهانی را در معرض مخاطره جدی قرار خواهد داد. واشنگتن ضمن تعلیق اجرای این پیمان راهبردی ، شرط خود برای ادامه عضویت در پیمان آی ان اف را پایبندی روسیه به آن اعلام کرده و مهلتی شش ماهه در این زمینه در نظر گرفته است.روسیه نیز در اقدامی متقابل ضمن تعلیق اجرای پیمان نیروهای هسته ای میانبرد ، به اعلام شرط خود برای باقی ماندن در آن پرداخته است.

شرط روسیه

مسکو در آخرین موضع گیری خود در زمینه پیمان آی ان اف اعلام کرده که از پیمان جدید در باره موشکهای کوتاه برد و میانبرد استقبال می‌کند، به این شرط که همه کشورهای دارای این نوع تسلیحات، عضو این پیمان شوند.

یک مقام بلندپایه دیپلماتیک روسیه در گفت‌وگو با روزنامه "ایزوستیا"در روز 28 بهمن اظهار داشت که مسکو از یک پیمان جامع جدید درباره موشک‌های برد کوتاه و متوسط استقبال خواهد کرد، اگر همه کشورهایی که دارای این نوع تسلیحات نظامی هستند، به آن بپیوندند. به گفته وی، نباید صحبت تنها بر سر کشورهایی مانند چین، ایران و کره شمالی باشد که «برای آمریکا نامطلوب تلقی می‌شوند»، بلکه متحدان اروپایی واشنگتن، از جمله فرانسه، بریتانیا و دیگر کشورها نیز باید به این پیمان بپیوندند.به گفته این مقام که نامش فاش نشده، واشنگتن سعی دارد مسکو را متقاعد کند که لغو پیمان آی ان اف در جهت آسیب رساندن به روسیه نبوده و هدف اصلی از آن، بوجود آوردن شرایطی برای محدود ساختن توان بالقوه موشکی چین است. وی افزود، این در حالی است که بجز چین، ایران و کره شمالی که طرف آمریکایی مایل است موشک‌های میانبرد آنها نابود شوند،کشورهایی مانند هند، پاکستان ونیز اسرائیل، متحد آمریکا در خاورمیانه، نیز هستند که این نوع موشک‌ها را در اختیار دارند.  این دیپلمات در عین حال یادآور شد که مسکو، همانطور که "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهوری روسیه با قاطعیت اعلام کرده، دیگر قصد ندارد ابتکارعملی درباره این موضوع مطرح کند و همه پیشنهادات در این زمینه مدت‌هاست که روی میز مذاکره با طرف آمریکایی قرار گرفته است.این در حالی است که "فرانتس کلینتسویچ" عضو ارشد کمیته دفاع و امنیت شورای فدراسیون (سنای) روسیه نیز در گفتگو با این روزنامه گفت، چنین پیمان‌ جامعی «سناریوی ایده‌آلی» در عرصه محدود سازی موشک‌های میانبرد در جهان خواهد بود، ولی دست یابی به چنین توافقی در شرایط کنونی بعید است و طرف آمریکایی قطعا با چنین گزینه‌ای موافقت نخواهد کرد.

پیمان نیروهای هسته ای میانبرد در سال 1987بین میخائیل گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی و "رونالد ریگان" رئیس جمهوری وقت آمریکا در واشنگتن به امضاء رسید که بر اساس آن، دو طرف موظف شدند موشک‌های کوتاه برد زمین پایه دارای برد 500تا 1000کیلومتر و موشک‌های میانبرد زمین پایه از1000 تا 5000 کیلومتر را منهدم کنند. پس از امضای این پیمان، شوروی سابق 1846موشک و طرف آمریکایی 846موشک دارای چنین برد پروازی که اکثرا در خاک اروپا مستقر شده بودند را تا پایان سال 1991از بین بردند.

هراس اروپایی ها

به رغم اقدام هنجار شکنانه آمریکا در تعلیق اجرای پیمان آی ان اف و کابوس استقرار مجدد موشکهای هسته ای کوتاه برد و میانبرد آمریکا در اروپا ، کشورهای اروپایی فقط به انتقاد از تصمیم واشنگتن در این زمینه بسنده کرده و از هر گونه اقدام جدی امتناع ورزیده اند. این مساله انتقاد شدید مقامات ارشد  روسیه را موجب شده است. در این راستا پوتین روز جمعه 26 بهمن در اظهار نظری بی سابقه تاکید کرد که  هیچ‌یک از کشورهای اروپایی نمی‌خواهند موشک‌های آمریکایی در خاکشان مستقر شود، ولی مشکل اینجاست که آنها استقلال عمل نداشته و جرأت واکنش نشان‌دادن به واشنگتن را ندارند.وی در این باره گفت: "آیا شما فکر می‌کنید هیچ‌یک از کشورهای اروپایی مایل باشد که موشک‌های میانبرد آمریکایی در خاک اروپا مستقرشوند؟ مسلماً آنها نمی‌خواهند چنین اتفاقی بیفتد، ولی سران اروپایی نشسته و دست روی دست گذاشته و مخالفتی با این مسئله نمی‌کنند. پس استقلال آنها کجاست؟ ظاهراً آنها فکر می‌کنند که در نهایت ژنرال‌های آنها در سازمان ناتو خواهند توانست از بخشی از استقلال کشورهای اروپایی در مقابل آمریکا دفاع کنند."مساله ای که پوتین بر آن انگشت گذاشته واقعیتی است که اروپایی ها اکنون یعنی در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ بیش از گذشته آن را احساس می کنند.

رویکرد ترامپ و خشم اروپایی ها

مواضع و اقدامات ترامپ در بسیاری موارد موجب نارضایتی و خشم اروپایی ها شده است. .موضع ترامپ در باره خروج از توافقنامه آب و هوایی پاریس ،مخالفت ترامپ با انعقاد توافق تجارت آزاد بین اتحادیه اروپا و آمریکا و نیز درخواست های مکرر وی از اعضای اروپایی ناتو برای برای افزایش بودجه نظامی و افزایش سهم شان در ناتو از جمله مواردی است که باعث بروز شکاف بین اروپا و آمریکا شده است. هم چنین مخالفت شدید ترامپ با توافق هسته ای برجام که از دیدگاه اروپایی ها توافقی منطقی و مناسب در چارچوب حل و فصل مساله هسته ای ایران تلقی می شود ،موجب تشدید اختلاف بین دو سوی اقیانوس اطلس شده است.در عین حال چشم انداز مثبتی در زمینه حل و فصل اختلافات و تنش ها بین آمریکا و اروپا در دوره ترامپ به چشم نمی خورد و با توجه به ادامه زمامداری وی برای دو سال دیگرو حتی انتخاب مجدد ترامپ ، اروپایی ها با این واقعیت تلخ مواجه شده اند که حداقل تا 6 سال آینده امیدی به تغییر رویکرد کنونی آمریکا وجود ندارد.به رغم این مسائل ، اکنون که ترامپ در چارچوب رویکرد کلی خود وارد فاز خرو ج از پیمان های تسلیحاتی راهبردی شده ، اروپا از ابزار کارآمد و موثر برای جلوگیری از تحقق خواسته واشنگتن برخوردار نیست .ترامپ ادعا کرده که  شرکای واشنگتن در پیمان ناتو از تصمیم وی برای خروج از پیمان "آی ان اف" حمایت می‌کنند، زیرا خطر ناشی از نقض این پیمان از سوی روسیه و خطراتی که در خصوص اشاعه تسلیحات به دلیل نقض مفاد این پیمان وجود دارد را درک می‌کنند.با این حال این ادعای ترامپ صحت ندارد. هر چند سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ضمن مقصر دانستن روسیه ، از تصمیم آمریکا برای خروج از پیمان آی ان اف حمایت کرده ، اما موضع کشورهای بزرگ اروپا یعنی آلمان و فرانسه جز این است . هایکو ماس  وزیر امور خارجه آلمان  و ژان ایو لودریان وزیر امور خارجه فرانسه  قبل از آغاز کنفرانس امنیتی اخیر مونیخ ، در مقاله ای مشترک  در روزنامه آلمانی "زوددویچه"، بر لزوم پایبندی به توافق‌های بین‌المللی تاکید کردند. به باور این دو، کشورهایی که باوری به قانون زورمحور در سیاست بین‌الملل ندارند، باید با اتحاد با یکدیگر مانع از به مخاطره افتادن نظم جهانی قانون‌محور و متکی بر اصول پایه‌ای گردند. در این مقاله همچنین به خروج آمریکا از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد اشاره شده و تاکید شده است که جهان باید با تلاشی مشترک مانع از شروع یک مسابقه تسلیحاتی جدید در سطح جهانی گردد.

جمع بندی

واقعیت این است که ادامه  پیمان  آی ان اف به صورت کنونی نه مد نظر غرب و نه مسکو است .از دیدگاه واشنگتن باید چین نیز که بشدت مشغول توسعه سامانه های موشکی کوتاه برد و میان برد است به این پیمان بپیوندد. اما از نگاه روسيه ،باید کشورهای هسته ای اروپا یعنی فرانسه و بریتانیا نیز به این پیمان بپیوندند. به رغم اعلام شرط روسیه برای ادامه بقای پیمان آی ان اف ، اما به نظر نمی رسد که نه قدرت های اروپایی دارای موشکهای کوتاه برد و میانبرد یعنی فرانسه و بریتانیا و نه قدرت بزرگ شرقی یعنی چین با ایجاد محدودیت درزمینه این تسلیحات موافقت کنند.اروپایی ها تلاش می کنند تا توپ را در این باره به زمین پکن انداخته و از وضعیت حساس کنونی به منزله فرصتی برای وادار کردن چین به عضویت در پیمان نیروهای هسته ای میانبرد استفاده کنند .با این حال دولت چین با درخواست اخیر صدراعظم آلمان درباره پیوستن پکن به مذاکرات پیمان آی ان اف  مخالفت کرد. "آنگلا مرکل" صدراعظم آلمان در 27 بهمن در کنفرانس امنیتی مونیخ گفته بود خلع سلاح موضوعی است که دغدغه بسیاری از کشورها محسوب می‌شود و ضروری است که مذاکراتی در این زمینه نه‌ تنها با مشارکت آمریکا، اروپا و روسیه بلکه با همراهی چین انجام شود.چین در واکنش به این اظهارات اعلام کرد که چنین اقدامی باعث ایجاد محدودیت‌هایی ناعادلانه برای ارتش این کشورخواهد شد.بدین ترتیب با توجه به تعلیق اجرای پیمان آی ان اف و امتناع دیگر کشورهای بزرگ دارای توانمندی موشکی برای عضویت در این پیمان ، باید پیمان نیروهای هسته ای میانبرد را از هم اکنون پیمانی مرده به حساب آورد. /

نویسنده: دکتر سید رضا میرطاهر